Ważne pojęcia: Traktat wersalski – z 28 czerwca 1919 r.; Niemcy musiały oddać Francji Alzację, Lotaryngię i na 15 lat Zagłębie Saary, przekazać Polsce Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie; wolnymi miastami zostały Gdańsk i Kłajpeda; utraciły wszystkie kolonie; zakaz łączenia Niemiec i Austrii; plebiscyty miały się odbyć na Górnym Śląsku, w Warmii, na Mazurach, na Powiślu, w północnym Szlezwiku, w okręgach Eupen i Malmedy, po 15 latach w Zagłębiu Saary; pozbawiono Niemcy armii, floty, lotnictwa, zniesiono powszechny obowiązek służby wojskowej; Nadrenia została strefą zdemilitaryzowaną i miała być okupowana przez 15 lat; Niemcy miały zapłacić wysokie reparacje (odszkodowania), których wysokość ustalono w 1921 r. na 100 mld marek w złocieMały traktat wersalski – włączony do traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 r. nakładał obowiązek ochrony praw mniejszości narodowych w nowych państ¬wach Europy ŚrodkowejPlebiscyt – głosowanie ludności za przynależnością określonego terytorium do danego państwaLiga Narodów – utworzona z inicjatywy prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona w 1920 r.; miała stać na straży bezpieczeństwa, pokoju i międzynarodowej współpracyZwiązek Spartakusa – komunistyczna organizacja w Niemczech na czele z Karlem Liebknechtem i Różą LuksemburgRepublika Weimarska – potoczna nazwa państwa niemieckiego w latach 1919-1933Nowe państwa na mapie Europy po I wojnie światowej: Polska, Czechosłowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Królestwo SHS (Jugosławia), Irlandia, Austria, Węgry, ZSRREtatyzm gospodarczy – ingerencja państwa w gospodarkę poprzez ochronę rynku wewnętrznego, nakładanie wysokich ceł na import, dążenie do samowystarczalności ekonomicznej, zakładaniu przedsiębiorstwHiperinflacja/inflacja – zjawisko w gospodarce polegające na spadku wartości pieniądza; w obiegu jest duża ilość pieniędzy nie mających pokrycia w towarach, zasobach skarbu państwa i usługachDeflacja – mała ilość pieniędzy w obiegu związana z małym popytem a nadwyżką podaży, powodowała długotrwały spadek cen, ograniczenie zatrudnieniaPandemia grypy hiszpanki – w latach 1918-20 w wyniku fali grypy, która przetoczyła się przez Europę ludność kontynentu zmniejszyła się o prawie 50 mln osóbPakt Brianda-Kellogga – podpisany 27 sierpnia 1928 r. o wyrzeczeniu się wojny, miał zapewnić światowy pokójWielki kryzys – rozpoczął się od krachu na Wall Street, gdzie spekulacje giełdowe doprowadziły do wywindowania cen akcji nie mających rzeczywistego odbicia w kondycji spółek lub były to spółki fikcyjne; ponieważ na giełdzie inwestowały banki, w chwili krachu zażądały od wszystkich państw, którym udzielono kredytów natychmiastowej ich spłaty, co spowodowało światowy kryzysNew Deal (Nowy Ład) – program reform zapoczątkowany w USA przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w 1933 r. polegający na interwencjonizmie państwowym, czyli oddziaływanie rządu na kształtowanie rynku, gwarancje do pracowników, kontrolę banków i giełdy, pobieranie podatków Faszyzm – ideologia, która narodziła się we Włoszech po I wojnie światowej; głosiła kult wodza, system monopartyjny, likwidację opozycji; twórcą faszyzmu był Benito Mussolini, który stał na czele Narodowej Partii Faszystowskiej, a po zdobyciu Rzymu przez bojówki „czarnych koszul” w 1922 r. stał na czele państwa jako duceNazizm – ideologia narodowego socjalizmu w Niemczech, głoszona przez Adolfa Hitlera w książce „Mein Kampf”, głosząca wyższość rasy niemieckiej, dążenie do panowania nad światemKult wodza – wyjątkowa pozycja w państwie totalitarnym przywódcy państwa i jednocześnie wodza partii; we Włoszech mianem duce nazwano Benito Mussoliniego, a w III Rzeszy Führerem Adolfa HitleraNSDAP – Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników kierowana przez Adolfa HitleraUstawy norymberskie – ogłoszone w 1935 r.; ustawodawstwo III Rzeszy ograniczające prawa ludności żydowskiej, zakazujące kontaktów lub małżeństw niemiecko-żydowskichHitlerjugend – organizacja, mająca na celu indoktrynację dzieci i młodzieży i wychowanie w duchu ideologii niemieckiego faszyzmuPakt reński – podpisany na konferencji w Locarno w 1925 r. gwarantował nienaruszalność granicy między Francją i Belgią a Niemcami Komunizm wojenny – polityka władz Rosji Radzieckiej polegająca na nacjonalizacji (upaństwowieniu) przemysłu i handlu, obowiązku pracy, nałożeniu na chłopów obowiązkowych kontyngentów (dostaw żywności)Kolektywizacja – przymusowa likwidacja prywatnej własności ziemskiej i tworzenie państwowych gospodarstw rolnych (sowchozów) lub spółdzielczych (kołchozów)Kułacy – pogardliwe określenie bogatych chłopów, których władza radziecka bezwzględnie likwidowałaNEP (Nowa Ekonomiczna Polityka) – wprowadzona w marcu 1921 r.; przywrócono wolny handel, zlikwidowano reglamentację towarów i przymus pracy, zezwolono na własność prywatną poza państwowym monopolem, rozpoczęto elektryfikację krajuWKP(b) – Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików); po śmierci Lenina na jej czele stał od 1924 r. Józef StalinNKWD – Ludowy Komisariat Spraw WewnętrznychKomsomoł – Komunistyczny Związek Młodzieży w ZSRR; jego bohaterem był Pawlik Morozow, uznany przez propagandę stalinowską za wzór młodego obywatela, posłusznego władzy radzieckiejKomintern – tak nazywano Międzynarodówkę Komunistyczną utworzoną w Moskwie w 1919 – Główny Zarząd Obozów zarządzający na terytorium ZSRR siecią obozów pracy (łagrami), w których skazani na katorżniczą pracę więźniowie pracowali w nieludzkich warunkachJózef Stalin – właściwie Josif Dżugaszwili, do 1953 r. stał na czele ZSRR, wprowadził kult swojej osoby, odpowiedzialny za masowe zbrodnie na obywatelach państwa. Kultura masowa – powszechny dostęp do szkół podstawowych, umiejętność czytania i pisania wpłynęła na wzrost czytelnictwa prasy i książek, rozwój kina i radia; kultura zaczęła docierać za pośrednictwem nowoczesnej techniki do najdalszych zakątków i szerokiej rzeszy odbiorców; siłę radia pokazało słuchowisko „Wojna Światów” w 1938 r., gdy ludzie uwierzyli w atak kosmitówBauhaus – niemiecka szkoła architektoniczna założona przez Waltera Gropiusa w 1919 r., propagująca funkcjonalizm w budownictwieSocrealizm – kierunek w architekturze, sztuce i literaturze; rozwinął się w latach 30. XX w. w ZSRR pod wpływem propagandy komunistycznejDadaizm, surrealizm (Salvador Dali), futuryzm, kubizm (Pablo Picasso) - kierunki w malarstwie 20-lecia międzywojennegoCoco Chanel – projektantka, twórczyni domu modyHollywood – dzielnica Los Angeles, stolica światowego kina; w 20-leciu międzywojennym największymi aktorami byli: Pola Negri, Greta Garbo, Rudolf Valentino, Charlie ChaplinSiergiej Eisenstein – radziecki reżyser, twórca propagandowego filmu „Pancernik Potiomkin” z 1925 r., uznanego za jedno z arcydzieł światowego kina niemego Wielka Wschodnioazjatycka Sfera Wspólnego Dobrobytu – to nazwa imperium japońskiego w czasach ekspansji w latach 30. XX w.; zajęto Mandżurię, część Chin, wyspy na PacyfikuWojna domowa w Hiszpanii – w latach 1936-1939; pomiędzy zwolennikami gen. Francisca Franco (popieranymi przez państwa faszystowskie) a lewicowym frontem ludowym (popartym przez Brygady Międzynarodowe)Legion Condor – niemiecki oddział lotniczy; zbombardował baskijskie miasteczko Guernica w 1937 r.; wydarzenie to upamiętnił malarz Pablo Picasso„Zdrada monachijska” – tak Czesi nazwali konferencję w Monachium w 1938 r. z udziałem premiera Wielkiej Brytanii Arthura Nevillea Chamberlaina, premiera Francji Édouarda Daladiera, Benito Mussoliniego i Adolfa Hitlera, którzy podjęli decyzję o oderwaniu od Czechosłowacji obszaru Sudetów i oddania III RzeszyRemilitaryzacja – ponowne uzbrojenie, wprowadzenie wojska, budowa przemysłu zbrojeniowego; w 1936 r. Hitler dokonał remilitaryzacji NadreniiPolityka appeasementu – polityka ustępstw wobec żądań Hitlera i łamania traktatu wersalskiego, stosowana przez rządy państw zachodnich, aby zapobiec wybuchowi wojny Ważne daty: 11 listopada 1918 - w Compiègne pod Paryżem podpisano zawieszenie broni między wojskami państw ententy a Niemcami; był to koniec I wojny światowejczerwiec 1919 r. – pierwszy lot międzykontynentalny z Ameryki Północnej do Europy28 czerwca 1919 r. – podpisano traktat wersalski z Niemcami 10 września 1919 r. – w Saint-Germain państwa ententy zawarły pokój z Austrią, znacznie ograniczając jej terytorium; ograniczenia dotyczyły armii, zakazu łączenia z Niemcami i wypłaty reparacji wojennych27 listopada 1919 r. – w Neuilly zawarto pokój z Bułgarią, ograniczając jej terytorium, armię i nałożono reparacje wojenne4 czerwca 1920 r. – w Trianon podpisano pokój z Węgrami – ograniczenia terytorialne, zmniejszenie armii, wypłata reparacji wojennych na rzecz państw ententy10 sierpnia 1920 r. – w Sèvres podpisano pokój z Turcją, ale liczne ograniczenia wywołały bunt Turków i ponowną wojnę z państwami ententy pod wodzą Mustafy Kemala Atatürka, zakończoną pokojem w Lozannie w 1923 r. – pierwszy film dźwiękowy wyprodukowany w Niemczechkwiecień 1922 – układ w Rapallo między Rosją Radziecką a Niemcami (Republiką Weimarską)październik 1922 – „marsz na Rzym” faszystów pod wodzą Benito Mussoliniego30 grudnia 1922 r. – powstanie ZSRR (Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich)21 stycznia 1924 r. – śmierć Lenina, przejęcie władzy przez Stalina1927 r. – pierwsza transmisja dźwięku i obrazu z Londynu do Nowego Jorku; początki telewizji1928 r. – odkrycie penicyliny przez Aleksandra Fleminga27 sierpnia 1928 r. – pakt Brianda-Kellogga1929 r. – amerykańska Akademia Filmowa przyznała po raz pierwszy Oskary24 październik 1929 r. – gwałtowny spadek cen akcji w tzw. „czarny czwartek” na nowojorskiej giełdzie zapoczątkował wielki światowy kryzys gospodarczy1932-1933 – wielki głód na Ukrainie30 stycznia 1933 r. – początek III Rzeszy Niemieckiej; A. Hitler został kanclerzem21 marca 1933 r. – wystąpienie III Rzeszy z Ligi Narodów1933 r. – ogłoszenie „Karty ateńskiej”, czyli zasad modernistycznego planowania miast1935 r. – początek wojny włosko-abisyńskiej (z Cesarstwem Etiopii)marzec 1936 r. – remilitaryzacja Nadreniisierpień 1936 r. – igrzyska olimpijskie w Berlinie1936 r. – początek wojny domowej w Hiszpanii1936 r. – Pakt Antykominternowski, zwany osią Berlin-Rzym-Tokio1937 r. – początki telewizji w Polsce12 marca 1938 r. – Anschluss (wcielenie) Austrii do III Rzeszy30 września 1938 r. – konferencja w Monachium z udziałem przywódców państw: Niemiec, Włoch, Wielkiej Brytanii i Francji; oddanie obszaru Sudetów Niemcom9 listopada 1938 r. – „noc kryształowa”, czyli niszczenie mienia żydowskiego, nagonka na Żydów w Niemczech15 marca 1939 r. – utworzenie przez Hitlera Protektoratu Czech i Moraw (z prezydentem Emilem Háchą) i Państwa Słowackiego (z księdzem Josefem Tiso) Poniższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci napisanie klasówki. Pamiętaj, że korzystanie z naszych opracowań nie zastąpi Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.