Turcja posiada tradycje wyrobu biżuterii ze złota, srebra i kamienii szlachetnych sięgające 4000 lat i zakorzenione w kulturach hetyckiej, trojańskiej, jońskiej, rzymskiej, seldżuckiej i posiada tradycje wyrobu biżuterii ze złota, srebra i kamienii szlachetnych sięgające 4000 lat i zakorzenione w kulturach hetyckiej, trojańskiej, jońskiej, rzymskiej, seldżuckiej i otomańskiej. Szczególny rozwój tej branży i jej koncentracja w Stambule przypada na lata panowania Sulejmana Wspaniałego, w szczytowym okresie istnienia Imperium Osmańskiego, kiedy rozpoczęto organizację targów wyrobów jubilerskich. Stambuł pozostaje centrum produkcji i handlu złotą biżuterią – na terenie Wielkiego Bazaru (Covered Bazaar) z XV w.[1] i wokół niego mieści się ok. 4000 warsztatów jubilerskich, a od 1996 r. powstaje w Stambule największy na świecie kompleks produkcji wyrobów ze złota “Kuyumcukent”, w którym na powierzchni 328 tys. m2 zlokalizowano 2500 zakładów jubilerskich i sklepów oferujących wyroby ze złota. Znajdują się tu również oddziały Stambulskiej Giełdy Złota i Rafinerii Złota. Drugoplanową rolę w produkcji i handlu złotem odgrywają Ankara i Izmir oraz kilka mniejszych ośrodków w Anatolii. Wielki Bazar (Kapalicarsi) w Stambule to również główny ośrodek produkcji i sprzedaży biżuterii srebrnej, przerabia się tam blisko 90% ogółu srebra wykorzystywanego w tureckiej branży jubilerskiej. Ważną rolę w wyrobie i handlu biżuterią srebrną odgrywają ponadto Trabzon, Eskisehir, Beypazari, Mardin/Midyat, Urfa and Gaziantep. Produkcja: Rozpoznane i perspektywiczne zasoby złota w Turcji zlokalizowane są w rejonie wybrzeży mórz Egejskiego i Czarnego oraz we wschodniej Anatolii. Zawartość złota w tych pokładach waha się od 1,2 do 12,65 g/t., w związku z czym łączne, przydatne z punktu widzenia ekonomiki wydobycia zasoby złota złota szacuje się na ok. 350-700 t., nadal brak jednak ich udokumentowania. Wg kalkulacji opartych na analizach lokalnej struktury geologicznej typu epitermalnego sprzyjającej mineralizacji złóż złota oraz charakterystykach formacji pokładów złota na świecie, potencjalne rezerwy Turcji można oceniać na 6,5 tys. ton. Spośród ogółem 8 dotychczas odkrytych w Turcji złóż, wydobycie złota prowadzą kopalnie: Ovacik Gold Enterprise w Bergama/Izmir, Gold Enterprise w Havran/ Balikesir, Mastra Gold Enterprise w Gumushane oraz Gold Enterprise w Esme/Usak. Wydobycie złota w Turcji systematycznie rośnie – od 5,39 t. w 2003 r. do 14,45 t. w 2009 r., prognoza wydobycia na 2011 r. wynosi 20-30 t. Roczny turecki import złota kształtuje się na poziomie średnio 100-200 t., w związku z recesją w 2009 r. wyjątkowo zaimportowano jedynie 37,6 t., podczas gdy w 2005 r. – 269,5 t. Zezwolenie na import złota posiadają wyłącznie Centralny Bank Turcji (CBT) oraz 84 licencjonowani członkowie Stambulskiej Giełdy Złota. Wykopaliska w Turcji, które ujawniły stare kopalnie i wyroby ze srebra sprzed tysięcy lat świadczą o wykorzystywaniu tego metalu do wyrobu biżuterii i cennych przedmiotów artystycznych przez kultury zamieszkujące Anatolię. Zasoby srebra w Turcji są słabo rozpoznane, wg szacunków złoża obejmują 21,5 mln t. rudy o zawartości srebra 180 g./t., co daje rezerwy na poziomie 6740 t., stanowiące 1,44% światowych zasobów tego metalu. Jedyna turecka kopalnia srebra w Gümüşköy (Kutahya) produkuje ok. 80-90 t. srebra rocznie i pokrywa ok. 90% szacowanego na 100 t. zapotrzebowania Turcji na srebro. Podczas gdy złoto stosuje się do oprawy pereł oraz kamieni szlachetnych (diamenty, szmaragdy, rubiny i szafiry), srebro niejako z definicji znajduje zastosowanie jako oprawa kamieni pół-szlachetnych i w wyrobie art. dekoracyjnych. Turcja posiada bogate, aczkolwiek słabo dotąd rozpoznane zasoby kamieni pół-szlachetnych – najpopularniejsze z nich to ametyst, agat (pokłady k. Ankary), chalcedon (wydobywany w okolicach Eskisehir), chryzopraz (Balikesir), irydowany opal (Kutahya), onyks, turkus oraz występujący wyłącznie w Turcji i wydobywany w Oltu/Erzurum tzw. czarny bursztyn (oltu stone). Rynek kamieni pół-szlachetnych kreują zakłady zajmujące się obróbką (szlifowaniem, formowaniem, polerowaniem, rzeźbieniem) kamieni w Ankarze, Stambule i Izmirze, prywatne sklepy kolekcjonerskie i hobbystyczne oraz osoby amatorsko zajmujące się poszukiwaniem, wydobyciem i sprzedażą minerałów. Inwestycje w sektorze kamieni pół-szlachetnych koncentrują się na tworzeniu bazy wyrobu biżuterii, przykładem służy w tym względzie pomoc KOSGEB (Organizacji Wspierania Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw) dla realizacji projektu zakładu produkcji biżuterii z tzw. szkła wulkanicznego (obsidian stone) w Karsie. W okresie ub. 10 lat Turcja znalazła się na 3. miejscu na świecie wśród największych importerów złota, należy również do ścisłej czołówki największych producentów złotej biżuterii (za Włochami i Indiami), pod względem wartości eksportu wyrobów ze złota wyprzedzają ją tylko Włochy. Roczne zdolności przerobu na biżuterię wynoszą 400 t. dla złota i 200 t. dla srebra, aczkolwiek na chwilę obecną możliwości te nie są w pełni wykorzystywane. Do produkcji biżuterii wykorzystuje się 73% ogółu przerabianego złota, pozostała część stosowana jest do wyrobu złotych monet i medalionów, w dentystyce i przemyśle elektronicznym, a także przechowywana w rezerwach CBT. W tureckim sektorze jubilerskim – obejmującym produkcję i sprzedaż biżuterii – działa ogółem ok. 40 tys. firm (ok. 6 tys. z nich zajmuje się wyłącznie przerobem złota, produkują one 250-300 t. wyrobów rocznie), nieliczne zatrudniają pow. 200 pracowników. Liczbę punktów sprzedaży detalicznej wyrobów jubilerskich w Turcji szacuje się na 35 – 100 tys. Cały sektor zatrudnia ogółem ok. 250 tys. osób. Tradycyjne tureckie techniki stosowane w jubilerstwie obejmują filigran (telkari), niello (savat) oraz ażur „koszykowy” (hasir). Technika filigranu (w przeszłości stosowana do wyrobu biżuterii damskiej – kolczyków, branzolet, naszyjników, pasków) polega na spawaniu delikatnych drucików złotych lub srebrnych, a w związku z jej praco- i czasochłonnością używa jej obecnie zaledwie kilka zakładów artystycznej produkcji jubilerskiej w Stambule i Anatolii. Technika niello polega na łączeniu metalami szlachetnymi obrobionych i pokrytych ręcznie emalią elementów, a w technice ażuru typu koszykowego, splata się cienkie druciki złote lub srebrne. Wyrób biżuterii złotej i srebrnej odbywa się obecnie w Turcji na skalę przemysłową, przy relatywnie mniejszym udziale pracy ręcznej. Nieliczne firmy jubilerskie, oprócz masowej produkcji decydują się na wykonawstwo krótkich serii ekskluzywnej biżuterii osiągającej wysokie ceny na rynkach eksportowych (zwłaszcza w USA). Dominujący segment tureckiego jubilerstwa stanowi nisko-kosztowa produkcja złotej biżuterii wzorowanej na styl europejski (głównie włoski, z wpływami niemieckimi i francuskimi), a producenci często kopiują wzory odpowiadające gustom amerykańskim. W tradycyjnym wzornictwie tureckim zauważalna jest przewaga elementów geometrycznych i floralnych, co należy przypisać tradycji islamskiej zakazującej przedstawiania w sztuce postaci ludzkich i zwierzęcych. Docenianą zaletą tureckich wyrobów – produkowanych i wykańczanych w dużej części ręcznie lub ze znacznym udziałem pracy ręcznej – jest ich dostępność w cenie wyrobów wytwarzanych maszynowo. Większość tureckich firm jubilerskich zainwestowała w takie urządzenia jak piece do wytopu i odlewania metali, prasy i koła polerskie, natomiast montaż i wykończenie precjozów odbywa się nadal ręcznie. Niektóre firmy produkują masowo łańcuszki, inne przyjmują, że nie opłaca się konkurować z masową produkcją maszynową z Włoch. Średnia płaca w zakładach produkcji biżuterii w Turcji waha się od 500 do 750 USD miesięcznie, jeszcze mniej zarabiają czeladnicy, którzy często rozpoczynają pracę w wieku 12 lat. Pracownicy o najwyższych kwalifikacjach i nadzór zarabiają w branży max. 1–1,5 tys. USD/mies. Nauka zawodu odbywa się praktycznie w trakcie wykonywania pracy, natomiast projektanci i specjaliści wysokiej klasy szkolą się we Włoszech, USA, Niemczech i Francji. Do atutów tureckiego jubilerstwa należy zaliczyć staranną obróbkę i wykończenie, zręczność i przygotowanie zawodowe rzemieślników oraz różnorodność wzornictwa opartego zarówno na inspiracji tradycją jak i preferencjach odbiorców międzynarodowych. Od 1994 r. turecki oddział Światowej Rady Złota organizuje konkursy nowych wzorów i wyrobów ze złota, na wielu tureckich uniwersytetach popularne są wydziały wzornictwa przemysłowego, słabo natomiast rozwinięte jest związane z branżą średnie szkolnictwo zawodowe. Rozwój branży hamuje wzrost kosztów pracy i podatków (wyroby ze złota i kamieni szlachetnych należą do kategorii objętej specjalnym podatkiem konsumpcyjnym OTV), których nie są w stanie zrównoważyć dostępne subsydia eksportowe. Z uwagi na niski udział płac, jedyną opcją obniżenia kosztów branży jubilerskiej jest uproszczenie preferowanego w Turcji 3-stopniowego systemu dystrybucji, w którym producent sprzedaje hurtownikowi/importerowi, a ten odsprzedaje do handlu detalicznego. W konsekwencji, częstą praktyką wśród większych producentów jest posiadanie własnych hurtowni i co najmniej jednego punktu sprzedaży detalicznej, który dodatkowo służy do marketingu i testowania reakcji rynku na nowe wzory i wyroby. Turecki handel detaliczny biżuterią ma charakter raczej anachroniczny – na tle typowych tureckich sklepów z biżuterią, gdzie w gablotach i na wystawach eksponuje się maksymalną ilość wyrobów, pozytywnie wyróżnia się firma Gilan, która jako jedyna wypracowała silną identyfikację marki i stworzyła luksusową niszę rynkową. Dynamiczny rozwój sektora – szczególnie w odniesieniu do produkcji i eksportu biżuterii ze złota i kamieni szlachetnych – zapoczątkowała liberalizacja gospodarcza w Turcji, która w latach 1983-1984 przyniosła przełomowe decyzje rządu tureckiego o upoważnieniu Centralnego Banku Turcji (CBT) do ustalania ceny złota oraz kursów wymiany waluty krajowej (TL) względem walut obcych. W ślad za tymi decyzjami nastąpiła częściowa liberalizacja wymiany zagranicznej Turcji, uwolniono również obrót złotem na rynku wewnętrznym, import złota pozostawał nadal pod kontrolą państwa. W 1988 r. wyznaczono instytucje upoważnione do importu złota i jego wyrobów oraz biura/kantory wymiany walut. Ustanowienie w 1995 r. Stambulskiej Giełdy Złota (Istanbul Gold Exchange) odegrało fundamentalną rolę w liberalizacji rynku złota w Turcji i jego integracji z rynkami światowymi. Oprócz tureckiego banku centralnego (TBC), lista członków giełdy upoważnionych do importu złota obejmuje 84 podmioty, wśród nich banki komercyjne oraz firmy prowadzące obrót metalami szlachetnymi i wymianą walut, które uzyskały certyfikat członkowski z tureckiego Podsekretariatu Skarbu. W lutym 2002 r. rozpoczęła działalność Stambulska Rafineria Złota (IAR), która przetapia złom i oczyszcza rudę złota, przerabiając je na złoto o czystości 9999, produkuje również sztaby o wadze 1 kg. Do szczególnych funkcji rafinerii, silnie popieranych przez rząd i Min. Skarbu Turcji należy zachęcanie obywateli do oddawania do przetopu złote monety i biżuterię – domowe zasoby złota obywateli Turcji przechowywane w statycznej formie jako zabezpieczenie szacuje się na 4-5 tys. ton metrycznych – i ich sprzedaży lub deponowania po przetopieniu na standardowy złoty bulion w instytucjach finansowych, gdzie mogą być użyte do wzmocnienia systemu finansowego. Popyt: W czasach współczesnych, na rynku krajowym branża jubilerska wykorzystuje uwarunkowany kulturowo w Turcji popyt na ozdoby ze złota i kamieni szlachetnych, które stanowią preferowany sposób lokowania oszczędności jako zabezpieczenie przed częstą w przeszłości hiperinflacją oraz jako tradycyjne prezenty z okazji uroczystości rodzinnych. Pod względem prywatnych inwestycji w złoto Turcja zajmuje 2. miejsce na świecie za Indiami. Łączny popyt na złoto i wyroby ze złota w 2010 r. oceniano w Turcji na 114,6 t., a wartość rynku – na ogółem 4,5 mld USD. W Turcji dopuszcza się sprzedaż wyrobów ze złota 8K, 14K lub 22K. O ile złoto 22K cieszy się popularnością jako środek tezauryzacji, osoby młodsze i turyści preferują biżuterię ze złota 14K. Złota biżuteria, uznawana w Turcji za nieodzowny prezent zaręczynowy i ślubny, często zdobiona jest diamentami. W związku z tym, że biżuterię z diamentami otrzymuje co najmniej raz w życiu 18% dorosłych Turczynek, a wśród młodych (18-34 lat) przedstawicieli elity tureckiej również obserwuje się silną tendencję do zakupu diamentów, segment ten wydaje się reprezentować na rynku jubilerskim rosnący potencjał. Popyt na rynku krajowym absorbuje ok. 38,6% ogółu tureckiej produkcji wyrobów ze złota, na eksport bezpośredni trafia 17,8%, a 22,2% złota – o wartości szacowanej na 3,7 mld USD – wywożą corocznie z Turcji turyści zagraniczni. Ok. 20,2% trafia do przerobu na monety lub magazynowane jako zabezpieczenie finansowe, podczas gdy 2% eksportowane jest w postaci tzw. bulionu. Eksport złotej biżuterii z Turcji dociera do ponad 130 krajów świata, a jego wartość przekroczyła w 2009 r. 1 mld USD (z pułapu 287,7 mln USD w 1999 r.). W 2009 r. wśród największych odbiorców tureckiej złotej biżuterii znalazły się: ZEA (19%), USA (12%), Niemcy (6%), Irak, Rosja, Kazachstan, Izrael, Włochy, Azerbejdżan/Górski Karabach, Libia, Litwa, Hongkong, Polska, Hiszpania, Czechy. 31% złotej biżuterii eksportowanej przez Turcje trafia do krajów Zatoki Perskiej, 19% do krajów obszaru UE. Turcja służy jako centrum dystrybucji biżuterii oraz handlu kamieniami szlachetnymi dla regionu obejmującego 80 krajów basenu Morza Śródziemnego i Czarnego, Europy, Rosji i WNP, Bliskiego Wschodu i regionu Kaukazu. Na koniec 2009 r. eksportem złotej biżuterii zajmowało się ponad 450 firm tureckich, z których ok. 50 zaliczane jest do firm dużych. Należą do nich Goldas Jewellery Industry Export and Import Corporation, Gulaylar International Jewellery Industry and Trade Corporation oraz Atasay Jewellery Industry and Trade Corporation, które w 2008 r. znalazły się na liście Top 500 – rankingu największych tureckich firm przemysłowych Stambulskiej Izby Handlowej. Do 500 największych firm tureckich zaliczono również 2 spółki prowadzące wydobycie (kopalnie) złota. Największe tureckie firmy jubilerskie w coraz większym stopniu opierają swoją ekspansję zagraniczną o własne kanały dystrybucji obejmujące sieci handlowe w największych miastach USA, Europy, w Dubaju oraz innych krajach Bliskiego Wschodu i Zatoki Perskiej. Jak wspomniano, produkowana w Turcji złota biżuteria znajduje licznych nabywców wśród turystów corocznie odwiedzających Turcję, którym dedykowane są – zwłaszcza na wybrzeżu M. Śródziemnego i Czarnego – sklepy z personelem komunikującym się w językach obcych. Sprzedaż eksportowa i dla turystów na rynku krajowym absorbuje łącznie ok. 70% ogółu produkcji krajowego sektora biżuterii. W porównaniu do złota, wyroby ze srebra cieszą się w Turcji znacznie mniejszą popularnością, a ze względu na zdecydowanie niższą wartość, srebro uważane jest za „złoto dla ubogich”. Walory tureckich wyrobów ze srebra – biżuterii i przedmiotów dekoracyjnych – doceniają turyści odwiedzający Turcję, którzy wywożą znaczną część produkcji. Uwzględniając preferencje turystów oraz gwałtownie rosnące ceny złota, produkcją wysokiej klasy wyrobów jubilerskich ze srebra zainteresowały się niektóre czołowe tureckie firmy jubilerskie, takie jak Altinbas i Goldas. Wg danych agencji promocyjnej IGEME, eksport srebrnej biżuterii o wartości rocznej rzędu 60-75 mln USD (2009 r.) i wywóz do 94 krajów zapewnia Turcji 11. miejsce na świecie. Głównymi odbiorcami tureckiej biżuterii srebrnej w 2009 r. były: USA (udział 19,3% w eksporcie wyrobów tej grupy), Niemcy (15,6%), Rumunia (9%), ZEA (ok. 7%), Rosja (5,4%), Białoruś i Polska (ok. 3%). Wśród odbiorców liczą się również Ukraina, Włochy, Arabia Saudyjska, Wlk. Brytania, Francja i Hiszpania. W 2010 r. turecki eksport w sekcji “perły, kamienie i metale szlachetne oraz wyroby ze złota, srebra i kamieni szlachetnych” ponad 3,7 mld USD i przewyższał import o 0,7 mld USD. W strukturze eksportu biżuteria złota odpowiada za 87%, wyroby ze srebra – 7%, pozostałe 6% stanowiły wyroby z imitacji złota oraz zegarki platerowane metalami szlachetnymi. Wymiana dwustronna Polska-Turcja w zakresie wyrobów tej sekcji charakteryzuje się 8-krotną przewagą importu z Turcji nad polskim eksportem i ujemnym dla Polski saldem wymiany. Potencjał zbytu i kooperacji Przedstawione powyżej informacje nie wydają się kreować obiecujących perspektyw zbytu polskich wyrobów jubilerskich w Turcji czy współpracy sektorów produkcji biżuterii. Tym niemniej, należy zauważyć, jak następuje: · Turecka branża jubilerska jest zainteresowana pozyskaniem cenionego na lokalnym rynku bursztynu, o czym świadczy uczestnictwo Turkish Jewellery Association (10 firm tureckich) w targach bursztynu w Gdańsku w 2009 r., · Polska biżuteria srebrna, a szczególnie stosowane w wyrobie biżuterii srebrnej wzornictwo, które wyróżnia ją na rynkach międzynarodowych, mogłaby poprzez współpracę sklepów/firm partnerskich uatrakcyjnić ofertę turecką z korzyścią dla polskich producentów, · W związku z bogactwem zasobów geologicznych Turcji oraz niewielkim doświadczeniem w eksploatacji z kopalni odkrywkowych, potencjalnie możliwa jest współpraca w zakresie rozpoznania, pozyskiwania, obróbki i wymiany kamieni pół-szlachetnych · Współpraca partnerska B2B firm jubilerskich polskich i tureckich może zapewnić polskim producentom biżuterii srebrnej dostęp do kanałów dystrybucji i punktów sprzedaży w ośrodkach turystycznych w Turcji · Uczestnictwo polskich producentów biżuterii w targach branżowych w Turcji sprzyjać będzie nawiązaniu obustronnie korzystnych relacji handlowych Targi branżowe Stambulskie Targi Biżuterii (Istanbul International Watch, Clock, Jewellery and Equipment Fair), Stambuł, Międzynarodowe Targi Biżuterii w Antalyi (Antalya International Jewellery, Silver and Watch Fair), Targi “Izmir Jewex”, Izmir, “Cukurova Gold and Jewellery Fair”, organizowane w Mersin lub w Gaziantep Stambulska Izba Jubilerska wydaje dedykowane branży złotej biżuterii czasopismo “Gold News” ukazujące się 6 razy w ciągu roku. Przydatne linki: Ministerstwo Energii i Zasobów Naturalnych Unia Stambulskich Eksporterów Minerałów i Metali (IMMIB – Istanbul Mineral & Metal Exporters Union), Stowarzyszenie Jubilerów Tureckich (TAJ –Turkish Association of Jewellers), Stambulska Giełda Złota (Istanbul Gold Exchange), Stambulska Rafineria Złota (Istanbul Gold Refinery), Stambulska Izba Jubilerska, Izmirska Izba Jubilerska, Centrum produkcji i sprzedaży złota w Stambule “Kuyumcukent” Źródła: 1. “Gold Jewellery”, Deniz Gurel Cakiroglu, IGEME – Export Promotion Center of Turkey 2. “Turkish Jewelry Industry”, Rotaforte, 3. “Metallic Mineral Deposits in Turkey”. Autor: Dr Aydın Aras, Mineral Research and Exploration General Directorate (MTA), Ankara, Turkey. 4. Portal tureckiego Ministerstwa Energii i Zasobów Naturalnych, 5. Portal Portal Eurogeosurveys [1] Główną część bazaru zbudowano w latach 1451-1481, za czasów panowania Sułtana Mehmeta Zdobywcy. Bazar stanowił centrum handlu krajowego i międzynarodowego imperium osmańskiego, obecnie służy jako atrakcyjny obiekt historyczny, turystyczny i handlowy gdzie sprzedaje się głównie wyroby jubilerskie, pamiątki i upominki. [2] “The Istanbul Jewellery Show” – największa w Turcji impreza targowo-wystawiennicza branży jubilerskiej, odbywa się corocznie w 2 edycjach (marzec/październik) w Stambulskim Centrum Ekspozycyjno-Targowym CNR Expo w Stambule. Na wystawie prezentowane są wyroby ze złota, srebra, biżuteria z diamentami, kamienie szlachetne i pół-szlachetne, perły, oprawy jubilerskie, zegary i zegarki, maszyny, urządzenia i przyrządy jubilerskie, systemy ekspozycji i zabezpieczeń. Patronem imprezy, która gromadzi w każdej edycji ok. 1600 wystawców i przyciąga 60 tys. zwiedzających, jest Turkish Jewellery Association, organizacja reprezentująca ponad 1100 tureckich jubilerów. Właścicielem targów jest Rotaforte International Trade Fairs & Media, który wydaje również związane z imprezą czasopismo (w j. tur. i ang.) i organizuje wystąpienia tureckich jubilerów na zagranicznych wystawach. W październiku 2010 r. 65% udziałów w Rotaforte zakupiła firma United Business Media (UBM) Ltd. (UBM Asia), organizator targów jubilerskich w Chinach, Indiach, Hongkongu i Japonii.