W artykule „Prawa autorskie naukowca w dodatkowej pracy poza uczelnią” przybliżyłem zasady pracy zdalnej naukowców oraz zasady podejmowania dodatkowego zatrudnienia i prowadzenia własnej firmy przez pracowników uczelni, Polskiej Akademii Nauk i doktorantów. Zanim pomyślimy jednak o pracy równoległej do zatrudnienia w uczelni, należałoby poznać przepisy prawne o zatrudnieniu w… samej uczelni. Konstytucja dla Nauki przewiduje bowiem w tym zakresie wyjątki od ogólnych reguł Kodeksu pracy. „Zatrudnienie nauczyciela akademickiego na uczelni – kiedy konkurs (nie) jest obowiązkowy?” Do napisania tego artykułu zainspirowały mnie pytania o hierarchię nauczycieli akademickich, o to, kiedy konkurs na takie stanowiska jest obowiązkowy i jakich danych może wymagać uczelnia od kandydata. Zapraszam do lektury. Nauczyciele akademiccy i pracownicy niebędący nauczycielami Zgodnie z Ustawą z dnia r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce tzw. Konstytucją dla Nauki lub Ustawą wyróżniamy dwie zasadnicze grupy pracowników uczelni – są to: nauczyciele akademiccy oraz pracownicy niebędący nauczycielami akademickimi. Do tej drugiej grupy zaliczamy głównie pracowników administracji danej alma mater. Można spotkać osoby, które pracują jednocześnie w obu tych grupach, chociaż rzecz jasna mają różne zakresy obowiązków i uprawnienia z tym związane. Więcej na temat Konstytucji dla Nauki przeczytasz w artykule „2018 rok – co zmieniło się w prawie dla przedsiębiorczych naukowców? Konstytucja dla nauki”. W myśl Ustawy aby zostać nauczycielem akademickim: należy posiadać kwalifikacje określone w ustawie i statucie; nie można być ukaranym karą dyscyplinarną (wydalenia z pracy w uczelni z zakazem wykonywania pracy w uczelniach na okres od 6 miesięcy do 5 lat; pozbawienia prawa do wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego na okres 10 lat); należy mieć pełną zdolność do czynności prawnych; trzeba korzystać z pełni praw publicznych; nie można być skazanym prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe (nie chodzi jedynie o karalne naruszenie praw autorskich, np. plagiat). Trzeba koniecznie zwrócić uwagę, że te ogólne wymogi zazwyczaj są doprecyzowane w statucie każdej uczelni. Różnice w tym zakresie mogą być znaczne. Najcześciej dodatkowe kryteria odnoszą się do dorobku naukowego, dydaktycznego, zawodowego czy organizacyjnego. W ustawie zastrzeżono wprost, że dodatkowe wymagania nie mogą dotyczyć posiadania lub obowiązku uzyskania stopnia doktora, doktora habilitowanego lub tytułu profesora (art. art. 116 ust. 4). Zgodnie z ustawą, posiadanie stopnia/tytułu wiąże się z możliwością pracy na określonym stanowisku w uczelni. Są trzy grupy stanowisk nauczycieli akademickich. Zatrudnienie nauczyciela akademickiego – rodzaje stanowisk W Ustawie zawarto zamknięty katalog grup pracowniczych, w których od 1 stycznia 2019 r. są zatrudniani nauczyciele akademiccy. Mowa o: pracownikach dydaktycznych – ich podstawowym obowiązkiem jest kształcenie i wychowywanie studentów lub uczestniczenie w kształceniu doktorantów; pracownikach badawczych (dawniej naukowych) – ich podstawowym obowiązkiem jest prowadzenie działalności naukowej lub uczestniczenie w kształceniu doktorantów; pracownikach badawczo-dydaktycznych – ich podstawowym obowiązkiem jest prowadzenie działalności naukowej, kształcenie i wychowywanie studentów lub uczestniczenie w kształceniu doktorantów. Idźmy dalej. W ramach ww. trzech grup, nauczyciele akademiccy mogą być zatrudniani z reguły na następujących stanowiskach: profesora; profesora uczelni (uwaga!, novum); adiunkta; asystenta. Dlaczego „z reguły”? Ustawa umożliwia uczelniom, aby autonomicznie określiły w swoim statucie również inne, niż wymienione wprost w ustawie, stanowiska pracownicze dla nauczycieli akademickich i co za tym idzie – wymagane kryteria. Jak pokazuje praktyka, są to najczęściej stanowiska: wykładowcy, starszego wykładowcy, lektora, instruktora, technika, laboranta, archiwisty itd. Dużo zależy od profilu danej uczelni. W przeciwieństwie do poprzedniej, w nowej ustawie nie przyznano statusu nauczyciela akademickiego dyplomowanym bibliotekarzom oraz dyplomowanym pracownikom dokumentacji i informacji naukowej*. Stanowisko „profesora” zastąpiło „profesora zwyczajnego”, a stanowisko „profesora uczelni” wprowadzono w miejsce „profesora nadzwyczajnego”/„wizytującego”. Osoba z tytułem naukowym profesora może być zatrudniona wyłącznie na stanowisku profesora. Natomiast „profesorem uczelni” może zostać ktoś, kto posiada co najmniej stopień doktora oraz znaczące osiągnięcia dydaktyczne, zawodowe, naukowe lub artystyczne. O pracy w charakterze profesora uczelni mogą pomyśleć np. doświadczeni trenerzy. Tak, jak dotąd, adiunktem może zostać osoba posiadająca co najmniej stopień doktora, a asystentem magister (magister inżynier albo osoba z równorzędnym tytułem). Ustawa nie przewiduje stanowiska docenta. Ustawa nie reguluje również trybu i warunków przeprowadzenia konkursu na żadne z ww. stanowisk. Tryb i warunki przeprowadzania konkursu określa się w statucie danej uczelni. Ustawa podaje jedynie sytuacje, w których przeprowadzenie konkursu jest obowiązkowe (oraz… oczywiście wyjątki od tej zasady). Zatrudnienie nauczyciela akademickiego – kiedy konkurs (nie) jest obowiązkowy? Zgodnie z art. 119 ust. 1 Ustawy przeprowadzenie otwartego konkursu jest obowiązkowe w razie: nawiązania z nauczycielem akademickim pierwszego stosunku pracy w danej uczelni publicznej, na czas nieokreślony lub określony dłuższy niż 3 miesiące, w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy. Zatem, konkurs nie będzie wymagany przez ustawę, kiedy władze danej alma mater planują zatrudnić nauczyciela w wymiarze mniejszym niż ½ etatu lub na czas do 3 miesięcy. Od tej ogólnej zasady przwidziano trzy wyjątki. Konkurs nie będzie wymagany w przypadku zatrudnienia nauczyciela akademickiego: skierowanego do pracy w uczelni na podstawie umowy zawartej z Centrum Łukasiewicz, instytutem Sieci Łukasiewicz albo zagraniczną instytucją naukową; będącego beneficjentem przedsięwzięcia, programu lub konkursu ogłoszonego przez NAWA, NCBiR, NCN lub międzynarodowego konkursu na realizację projektu badawczego; na czas realizacji projektu badawczego lub dydaktycznego finansowanego: – ze środków pochodzących z budżetu UE, – przez inny podmiot przyznający grant. Okazuje się jednak, że nie zawsze tego typu proste wyliczenia ustawowe zawsze wyczerpują temat wyjatków od zasady. Kiedy jeszcze konkurs nie jest wymagany? Nawet jeżeli Ustawa nie wymaga przeprowadzenia konkursu, uczelnia może sięgnąć po takie rozwiązanie, chyba że dana osoba jest zatrudniana po raz kolejny. Wówczas należy uwzględnić zwłaszcza art. 117 Ustawy Pierwsza umowa o pracę z nauczycielem akademickim w danej uczelni jest zawierana na czas nieokreślony bądź na czas określony do 4 lat. Druga umowa o pracę – po uzyskaniu pozytywnej oceny okresowej – może być umową na czas nieokreślony. Pracodawca zwolniony jest wówczas z obowiązku przeprowadzania konkursu. Zawarcie drugiej umowy o pracę na czas nieokreślony jest jednak prawem pracodawcy, a nie obowiązkiem, ponieważ obowiązek zawarcia umowy na czas nieokreślony rodzi dopiero zakończenie trzeciej umowy na czas określony, chyba że pierwsza umowa na czas określony była zawarta na okres 4 lat – wówczas druga umowa musi być umową na czas nieokreślony. Wobec nauczycieli akademickich wyraźnie wyłączono limit okresu zatrudnienia na czas określony, zawarty w art. 251 §1‒3 Kodeksu pracy (max. 33 miesiące). Dotąd była mowa o zatrudnieniu na etacie. Czy w grę wchodzi również praca na umowę zlecenia lub kontrakcie typu B2B? Nauczyciel akademicki na umowę zlecenia? Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim (niezależnie od zajmowanego stanowiska) następuje obowiązkowo na podstawie pisemnej umowy o pracę. Zlikwidowano mianowanie jako jedną z form nawiązania stosunku pracy. Nie ma również prawnej możliwości zatrudnienia na umowę cywilnoprawną osoby, której jednocześnie uczelnia przyznaje z tego tytułu uprawnienia i obowiązki nauczyciela akademickiego. Niemniej, jak poinformowało MNiSW zajęcia dydaktyczne mogą być prowadzone zarówno przez nauczycieli akademickich, jak i przez inne osoby, niebędące nauczycielami akademickimi. Zazwyczaj są to doświadczeni praktycy z danej dziedziny. Ta druga grupa osób powinna posiadać odpowiednie kwalifikacje określone w statucie uczelni i może wykonywać swoje obowiązki w ramach umów cywilnoprawnych, w tym umów zlecenia. Decyzję w tym zakresie podejmuje rektor. Zatrudnienie nauczyciela akademickiego – gdzie szukać informacji o konkursach? Informację o konkursie na stanowisko nauczyciela akademickiego oraz jego wynikach wraz z uzasadnieniem udostępnia się w biuletynie informacji publicznej (BIP): danej uczelni, ministra nauki i szkolnictwa wyższego ( ministra nadzorującego daną uczelnię** – w terminie 30 dni odpowiednio przed konkursem i po jego zakończeniu. Informację o konkursie udostępnia się także w języku angielskim na stronach internetowych Komisji Europejskiej w europejskim portalu dla mobilnych naukowców, przeznaczonym do publikacji ofert pracy dla naukowców, w terminie 30 dni przed konkursem. Jeżeli interesuje Cię zestawienie najważniejszych zmian prawnych dla studentów i doktorantów, które wprowadzono w ramach walki z epidemią polecam artykuł: Tarcza antykryzysowa dla uczelni – najważniejsze informacje dla studentów i doktorantów. Zatrudnienie nauczyciela akademickiego – jakich danych osobowych może żądać uczelnia? Pomimo że przepisy RODO weszły w życie ponad 2 lata temu, nadal wywołują wiele wątpliwości w interpretacji. Posłużmy się więc Kodeksem pracy i poradnikiem UODO o ochronie danych osobowych w miejscu pracy. Zatem, każdy pracodawca może żądać od osób ubiegających się o zatrudnienie podania tylko takich danych, do zbierania których uprawniają go przepisy prawa. Są to dane: identyfikacyjne (imię, nazwisko, imiona rodziców, data urodzenia), kontaktowe (adres zamieszkania, numer telefonu), o wykształceniu, umiejętnościach, doświadczeniu zawodowym (ukończonych szkołach oraz studiach, przebytych szkoleniach i kursach, poprzednich pracodawcach, zajmowanych stanowiskach oraz obowiązkach zawodowych). Pracodawca, w naszym przypadku – uczelnia, nie może żądać od kandydata takich danych, które nie mają związku z celem, jakim jest zatrudnienie pracownika (np. danych o stanie cywilnym, wyznaniu, poglądach religijnych i politycznych). Jak wspomniano, kandydaci na nauczycieli akademickich nie mogą być skazani prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. Taki wymóg przewidują przepisy szczególne (art. 113 punkt 3 w zw. z 20 ust. 1 punkt 3 Ustawy), więc rekruter będzie uprawniony do pozyskania informacji o kandydacie w tym zakresie poprzez złożenie zaświadczenie o niekaralności. Dużo większe wątpliwości wzbudza weryfikowanie dyplomów i referencji u poprzednich przełożonych. Zdaniem UODO niedozwolone jest potwierdzanie autentyczności dyplomu ukończenia studiów wyższych i innych certyfikatów poświadzających umiejętności lub kwalifikacje kandydata do pracy. Uczelnia nie ma więc uprawnienia, aby pytać inne uczelnie, szkoły językowe czy ośrodki certyfikacyjne, czy na pewno dana osoba ukończyła u nich studia lub kurs. Inaczej rzecz ma się w przypadku referencji. Z wytycznych UODO wynika, że za zgodą kandydata pracodawcy mogą pozyskiwać informacje o nim od poprzedniego pracodawcy. Przy czym samo przedstawienie referencji nie jest równoznaczne z zezwoleniem na kontakt z byłym zatrudniającym. Po zakończeniu rekrutacji dane kandydatów powinny być niezwłocznie usunięte – chyba że ze względu na zainteresowanie przyszłymi rekrutacjami, sami kandydaci wyrażą zgodę na dłuższe wykorzystywanie ich danych. *** *W nieobowiązującej Ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (art. 108 p. 8 i 113) określono, że dyplomowani bibliotekarze oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej byli zatrudniani na stanowiskach: starszego kustosza dyplomowanego, starszego dokumentalisty dyplomowanego; kustosza dyplomowanego, dokumentalisty dyplomowanego; adiunkta bibliotecznego, adiunkta dokumentacji i informacji naukowej; asystenta bibliotecznego, asystenta dokumentacji i informacji naukowej. Utworzenie takich bądź innych stanowisk pracy albo zachowanie ich pozostawiono w gestii władz każdej uczelni, która w takim przypadku ma określić wymagane kwalifkacje. W myśl przepisów Ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. 2019, poz. 1669) nauczyciele akademiccy będący w dniu wejścia w życie Konstytucji dla Nauki dyplomowanymi bibliotekarzami oraz dyplomowanymi pracownikami dokumentacji i informacji naukowej są od dnia wejścia w życie tej ustawy nauczycielami akademickimi, jednak nie dłużej niż do dnia 30 września 2020 r. **W Polsce działa ponad 400 uczelni publicznych i niepublicznych. MNiSW sprawuje nadzór nad większością z nich. Wyjątkiem są np. uczelnie medyczne podlegające ministrowi właściwemu ds. zdrowia, czy uczelnie wojskowe – ministrowi obrony narodowej. ( Fot.: Jonas Jacobsson on Unsplash